Bir Kitâbenin Çağrıştırdıkları

İstanbul Üniversitesinde öğrenciyken, Beyazıt Meydanındaki o görkemli kapı farklı bir heyecan uyandırırdı genç ruhlarımızda! Önemli bir yere girdiğimiz hissini duyumsardık, anıtsal kapının Endülüsü çağrıştıran at nalı kemerlerinin altından geçerken. Aynı zamanda egzotik bir yere giriyormuşuz gibi gelirdi bize. Bunda oryantalist mimari üslûbun yanı sıra, kapının ardında uzanan iki yanı ulu çınarlarla kaplı yolun da bir etkisi vardı kuşkusuz. Bir kaç adımla ulaştığımız o geniş avludan Beyazıt Meydanının tedirgin edici kargaşası ve gürültüsünden sonra insana iyi gelen bir sükûnet havası, bir huzur duygusu yayılırdı.

Kapının üzerinde güzel bir hatla “Daire-i Umûr-ı Askeriye” (Genel Kurmay Başkanlığı) yazdığını sonradan öğrendik. Cumhuriyetin ilk yıllarında çıkarılan bir kanunla bütün kamu binalarındaki eski (!) yazıyla yazılmış levhaların ve kitâbelerin kaldırılmasının emredildiğini de sonradan öğrendik. İstanbul Üniversitesinin anıtsal kapısındaki o güzelim levhaları yok olmaktan kurtaranın kim olduğunu ise bu yazıyı yazarken öğrendim. Talim ve Terbiyede İnkılâp, Pedagojide İhtilal gibi iddialı kitaplar yazmış bu zat, bir zamanlar itibar gören bir bilim adamıyken, 1933 üniversite reformuyla gözden düşen, Darülfünun Rektörü İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu idi. Kendisi de bir hattat olduğu için sanatsal değerini çok iyi takdir ettiği yazıları, üzerlerini mermerle örterek muhafaza altına almayı başarmıştı. Biz öğrenciyken hat levhalarını örten mermer bloklar çoktan kaldırılmıştı. 1949 yılında Süheyl Ünver’in yazdığı bir mektup üzerine zamanın rektörü Sıddık Sami Onar’ın kararıyla açılmış o yazılar. Buna karşılık, 27 Mayıs İhtilalinin önemli şahsiyetlerinden biri olan Rektör, kapının alnında bulunan mermer madalyonu örten T.C rumuzunu ise kaldırmamış. Öğrenciliğimiz sırasında Sultan Abdülaziz’in tuğrasını kapatan söz konusu mermer halâ mevcuttu. Esrarengiz bir şeyden bahsediliyormuşcasına T.C harflerinin altında bir tuğranın bulunduğu konuşulurdu öğrenciler arasında.

Anadolu Üniversitesinde göreve başladıktan sonra bir başka kapının altından geçer olduk her gün. Bu kapı da çok büyüktü. Daha doğrusu iriyarı bir kapıydı. Betondandı tabii. İstanbul Üniversitesinin, üzerinde yazdığı gibi gerçekten “askeri” olan kapısı öyle bir duygu uyandırmazken, Yunus Emre’nin isminin yazılı olduğu bu kapı askeri kışlaların nizamiye kapılarını hatırlatırdı bana! Bazen Beyazıt Meydanındaki kapının betondan bir soyutlaması olduğunu düşünürdüm kendine göre bir geçmişi ve hatıraları olan bu kapının.

Bizim kapının üzerinde “kitâbe” diye niteleyebileceğimiz bir yazıt ise yoktur haliyle. Kitâbemiz biraz daha yukarıda, yokuşun bittiği düzlükte inşa edilmiş şimdiki Hukuk Fakültesinin giriş holündedir.

Akademinin kampüsteki bu ilk binasına bir de isim konuldu sonradan: Prof. Dr. Orhan Oğuz Eğitim Tesisi! Dinlenme tesislerini, spor tesislerini çağrıştıran ilginç bir isimlendirme! İlk gördüğümde elimde olmadan gülümsemekle birlikte, bu gereksiz isimlendirmenin arka planında bir küçümseme, en azından bir hafife alma var mıdır diye zaman zaman düşünmüşümdür. Zamana dayanıklı küçük bir plaketle kampüsün Orhan Oğuz tarafından inşa edilen ilk binası olduğunu vurgulamak daha doğru olurdu sanki!

Ben bu binayı her zaman sevmişimdir! 60’lı yıllar mimarisinin güzel örneklerindendir bence. İki katlı, uzun bir cepheye sahip, insanı yormayan bir yapıdır.

Kapıdan girince, hemen soldaki duvarda Bedri Rahmi atölyesinde yetişmiş Türkân Sılay Rador imzalı bir mozaik pano bulunur. Aynı sanatçının bir de, güzelliğini halâ muhafaza eden bir Boğaziçi panoraması vardır üst katta. 70’li yılların atmosferini yansıtan bu eserler bina ile hoş bir uyum içindedirler.

Üst kata genişçe bir sahanlığı bulunan aydınlık bir merdivenle çıkılır. Kampüste bulunduğu yere yakışan, mimari açıdan özen gösterilmiş iki merdivenden biridir bu merdiven. Rektörlüğün ofis katına çıkan merdivenler de fena değildir. Ancak, Hukuk Fakültesinin merdivenlerinin bir üslûbu vardır bana göre.

İşte bu merdivenden yukarı çıkarken Marmara mermerinden yapılmış büyükçe bir “kitâbe” ya da “yazıt” -nasıl isimlendireceğiniz size kalmış- karşılar sizi. Bir sanatkâr işinden ziyade bir zanâatkârın elinden çıktığını hemen anlarsınız. Mermerin bulutsu fonunun üzerinde ortalama bir kaligrafiyle yazılmış, istifine fazlaca özen gösterilmemiş bir isimler listesi görürsünüz.

İsimleri gördükten sonra kitâbenin sanatsal değeri üzerinde durmayı bir kenara bırakır, isimlere odaklanırsınız. Çünkü, bu isimlerden bazıları sadece Eskişehir’in değil ülkemizin yakın dönem akademik tarihi bakımından da önemli isimlerdir. Bazı isimler de hiç kuşkusuz Anadolu Üniversitesinin ve Eskişehir’in tarihi bakımından önemlidir. Kimileri de üniversiteden pek çok arkadaşım gibi benim de hocalığımı yapmış ya da şahsen tanışıklığımız ve ortak anılarımız dolayısıyla, moda deyişle kişisel tarihimiz bakımından önemlidirler. Bu yüzden Anadolu Üniversitesinin hiçbir üyesi bu kitâbeye kayıtsız kalamaz. İster önünde durup uzun uzun bakalım, isterse günlük koşuşturma içinde göz ucuyla anlık bir temas kuralım, bir flashback etkisi yaşarız. Zihinlerimizde çakan şimşeğin ışığında bulunduğumuz andan gerilere giderek kendimizi bir iç konuşmaya dalmış halde buluruz.

Mermerin sağ alt köşesindeki 1968 tarihinden kitâbenin Akademinin kuruluşunun 10. yılı anısına yaptırıldığını anlarız. En üstte Akademi Reisi Prof. Dr. Orhan Oğuz hocamızın ismi yazılıdır. Orhan Hoca, İİBF Dekanlığımın ilk yıllarında zaman zaman fakülteye uğrar; kuruluş dönemine ilişkin anektodlar anlatırdı. O günlerin koşullarını ve yaşananları birinci elden dinlemek bana ilginç gelirdi. Meraklı sorularım onu daha fazla konuşmaya sevkederdi. Sohbetlerimiz Üniversiteyle sınırlı kalmazdı. Celal Bayar’la yazlık komşuluğu dolayısıyla aralarında yaptığı konuşmalar sırasında Bayar’ın kendisine anlattıklarından da söz ederdi. Kitaplara geçmemiş ya da söylenti düzeyinde kalmış konulardan bahsederdi. Ben heyecanla “Hocam, bunları yazmalısınız!” dediğimde, yüzünde anlamlı, ima dolu bir tebessüm oluşur “bazı şeylerin mezara gitmesi daha iyi olur” derdi!

Kitabede dikkat çeken bir diğer isim hiç kuşkusuz Yılmaz (Büyükerşen) Hoca’nın ismidir. Hoca’nın o yıllarda henüz asistan oluşu genç arkadaşlarımıza enteresan gelirdi. “Vay canına Yılmaz Hoca da asistanmış bir zamanlar!” cümlesi dökülürdü şaşkınlıkla ağızlarından. “Anlı-şanlı” Aykut Hocalarının, Sabri Hocalarının, İnal Hocalarının, Ferruh Hocalarının bir zamanlar kendileri gibi asistan olduklarını mermere kazınmış bir belge üzerinden anımsamak bin türlü kaygı içindeki ruhlarını bir an için iyimserlikle doldururdu sanırım.

60’lı yıllarda Akademiye Eskişehir dışından ders vermeye gelen hocaların isimlerinin de yer alması kitâbeyi daha da ilginç bir hale getirir. Burada her birine değinme imkanımız bulunmadığı için, benim kişisel olarak dikkatimi çeken bir kaç isim üzerinde duracağım.

İlk isim özellikle iktisatçıların yakından bildiğini düşündüğüm fakat genel olarak düşünce tarihimiz bakımından da önemli gördüğüm Sabri Ülgener’dir. Sabri Ülgener, hem Batıyı hem de Doğuyu bilen bir aydınımızdır. Başta “İktisadi Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası” isimli eseri olmak üzere pek çok kitabı ve makalesiyle düşünce dünyamıza önemli katkılarda bulunan bu aydınımızın çıkış noktasını “farklı kültürel ortamlarda aynı ekonomik uygulamanın benzer sonuçlar vermemesinin ardında yatan gerçeğin ancak zihniyet araştırmalarıyla ortaya konulabileceği hususu” oluşturmuştur (TDV İslam Ansiklopedisi). Kolaya kaçmayan, akademik titizliğini eserlerine yansıtan Ülgener’in dikkat çekici yönlerinden bir diğeri de Osmanlı iktisadî zihniyet dünyasını yansıtan kayıtları dönemin edebiyat ve sanat ürünlerinde (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Divan şairlerinin dizeleri gibi) aramasıdır. Eskişehir’deki Akademi öğrencilerinin o yıllarda böyle bir hocadan ders alma şansına sahip olmaları ne büyük bir bahtiyarlık!

Mermer kitâbemize ismi yazılan bir diğer hocamız da Nermin Abadan-Unat’tır. “Renkli” sözcüğü bu müstesna aydınımızı tanımlamada sıradan bir sözcük olmanın ötesine geçemez. Hayatını anlattığı Kum Saatini İzlerken isimli kitabını bir solukta bitirmiştim. Düşünebiliyor musunuz henüz 14 yaşında bir kız çocuğusunuz ve tek kelime Türkçe bilmiyorsunuz; 1935 yılında Budapeşte’den trene biniyorsunuz, önce İstanbul’a oradan akrabalarınızı bulma umuduyla İzmir’e geliyorsunuz. Binbir zorlukla liseyi bitiriyor ve dönemin en seçkin okullarından Mülkiye’ye girmeyi başarıyorsunuz. Nermin Abadan’ın hayatı ancak filmlerde rastlayabileceğimiz türden bir hayat. İlk eşi Eskişehir’li, Kırım göçmeni yoksul bir ailenin oğlu. Değerli bir bilim adamı, aynı zamanda fakülteden hocası Yavuz Abadan. İkinci eşi, ilk ve orta öğretim çağlarımızda kara tahtaya asılan coğrafya haritalarının bir köşesinde yazılı ismiyle belleğimizde yer etmiş olan Faik Reşit Unat’ın oğlu. İlk eşini erken bir tarihte kaybetmesine rağmen onun yüzüğünü ve soyadını taşımaya devam eden, ikinci eşinin soyadını buna ekleyen Nermin Hoca pek çok bilimsel eserinin yanı sıra Türkçemize “kamuoyu” sözcüğünü kazandıran bir kişidir. Sonradan öğrendiğiniz bir dile, sadece akademik camiada değil gündelik hayatta da sıklıkla kullanılan bir sözcük kazandırmak! Siz bu dünyadan göçtükten sonra da sizin keşfettiğiniz bir sözcüğün dillerde telaffuz edilmesi! Ne büyük bir mutluluk!

Daha Osmanlı’nın son sadrazamlarından Mareşal Ahmet İzzet Paşa’nın oğlu, üniversiteye giriş sisteminin ilk kurucusu Haydar Furgaç’tan; hakkında Maliye kürsüsündeki hocalarımızdan ilginç anektodlar dinlediğimiz Feridun Ergin’den; Eskişehir’in yakın geçmişinde iz bırakmış sufi bir kişiliğe sahip Dr. Münir Derman’dan ve diğer kıymetli hocalardan söz etmedik. İsmi o güzel mermer üzerine yazılmış hocalarımızdan geleneğimize uyarak ölmüş olanlara rahmet, hayatta olanlara iyilikler dileyerek bitirelim yazımızı. Umarım şimdi Hukuk Fakültesine hizmet veren bu bina, mermer kitabesi ve içindeki sanat eserleriyle daha çok uzun bir süre hayatta kalmaya devam eder.